The study aims to enhance our knowledge of the materials and techniques applied in the making of Russian, portable ecclesiastical paintings produced after the 16th century, and to evaluate a pilot, non-destructive, non-invasive, research methodology proposed for their examination. Based on research relating to the historical background of their production and distribution in the South, the availability of materials and the applied techniques, a non-destructive, non-invasive methodology is exploited to examine three triptychs and two polyptych side panels belonging to the collection of the Benaki Museum. As their small size and excellent state of preservation prohibit sampling, a study scheme based on visual examination, the implementation of a series of spectral imaging techniques (VIS, IRRFC, SWIR, UVL, RTI, X ray) and a non-invasive micro XRF analysis is tested. Fiber and wood-type identification are carried out microscopically. The collected information relates to the making of the frames and the supports, the design, the use of metal foils and pigments, the order of application of paint layers and the rendering techniques. Due to the non-destructive, non-invasive character of the procedure, organic constituents are not thoroughly examined. Use of an expected palette was confirmed, but the modelling proved rather sophisticated. Among the most interesting finds were the use of distinct pigment mixtures for the underpaints of the flesh parts and certain deviations from the expected rendering techniques. The methodology proved very effective in terms of its output, the global approach of the construction technique, the user-friendly application, the low cost and time consumption factors.
https://www.mdpi.com/2571-9408/6/2/73/htm
Το Εργαστήριο Συντήρησης Εικόνων συμμετείχε στο μεταπτυχιακό σεμινάριο «Ελληνικές και ρωσικές εικόνες: τέχνη, τεχνικές, εργαστήρια« του προγράμματος Βυζαντινός Κόσμος, του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, με ομιλία της Αλεξάνδρας Καλλιγά με θέμα «Εισαγωγή στην τεχνολογία κατασκευής των Ρωσικών εικόνων, 16ος-18ος αιώνας». Ακολούθησε συζήτηση, με αφορμή επιλεγμένες εικόνες της Ρωσικής συλλογής του Μουσείου τις οποίες οι φοιτητές είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά.
Η ομάδα ξεναγήθηκε επίσης στο ανοικτό εργαστήριο (open lab) φασματοσκοπίας ακτίνων X (ΧRF) που έλαβε χώρα στο Μουσείο σε συνεργασία με το Εργαστήριο φθορισιμετρίας ακτίνων Χ, του Ινστιτούτου Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής, Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος.
Το σεμινάριο πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος ERC RICONTRANS: Visual Culture, Piety and Propaganda: Transfer and Reception of Russian Religious Art in the Balkans and the Eastern Mediterranean (16th-early 20th century).
The Icons Conservation Laboratory participated in the post-graduate seminar «Greek and russian icons: art, techniques, workshops» of the program Byzantine World, Department of History and Archaeology of the NKUA, with a lecture presented by Alexandra Kalliga entitled «Introduction on the technology of Russian icons, 16th-18th century». The lecture was followed by a discussion on the occasion of a selected group of icons from the Benaki Russian collection, which the students had the opportunity to close-examine.
The group visited the X-ray spectroscopy (XRF) open lab, held at the time in the Museum, in collaboration with the X-ray Fluorescence Laboratory of the Institute of Nuclear and Particle Physics, NCSR Demokritos.
The seminar is held in collaboration with the Benaki Museum, under the framework of the European program ERC RICONTRANS: Visual Culture, Piety and Propaganda: Transfer and Reception of Russian Religious Art in the Balkans and the Eastern Mediterranean (16th-early 20th century).
Στο πλαίσιο του Διεθνούς Συνεδρίου: Icônes: la fabrique matérielle du visual, που θα λάβει χώρα στο Παρίσι, στις 8, 9 και 10 Δεκεμβρίου 2021, η Αλεξάνδρα Καλλιγά (Μουσείο Μπενάκη, Τμήμα Συντήρησης) και η Αθηνά Αλεξοπούλου Αγοράνου (Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Articon Lab) θα παρουσιάσουν εισήγηση με θέμα: Russian Icons, 16th–18th century: Proposition of a Nondestructive-Noninvasive Methodology for an Integrated Diagnostic Approach of Micrographic Triptychs From the Benaki Museum Collection.
Ελεύθερη είσοδος με προϋπόθεση τη διαθεσιμότητα θέσεων και την επίδειξη έγκυρου υγειονομικού πιστοποιητικού
Το πλήρες πρόγραμμα εδώ
In the context of the International Conference: Icônes: la fabrique matérielle du visuel, taking place in Paris, on the 8th, 9th and 10th December 2021, Alexandra Kalliga (Benaki Museum, Conservation Department) and Athina Alexopoulou Agoranou (University of West Attica, ArticonLab) will present the topic: Russian Icons, 16th–18th century: Proposition of a Nondestructive-Noninvasive Methodology for an Integrated Diagnostic Approach of Micrographic Triptychs From the Benaki Museum Collection.
Free admission subject to the availability of seats and the presentation of a valid health certificate.
Press here for the full programme
Παρουσίαση της Αλεξάνδρας Καλλιγά με θέμα: Εισαγωγή στην τεχνολογία κατασκευής ρωσικών εικόνων του 16ου-18ου αιώνα
Το πλήρες πρόγραμμα εδώ
Η υπέρυθρη ανακλαστογραφία, μια από τις σημαντικότερες μη- καταστρεπτικές μεθόδους εξέτασης ζωγραφικών έργων, είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο στα χέρια των συντηρητών καθώς επιτρέπει την ανίχνευση αρχικών ζωγραφικών στρωμάτων που έχουν καλυφθεί από μεταγενέστερες επεμβάσεις. Η μέθοδος προσφέρει ανεκτίμητες πληροφορίες που αξιοποιούνται κατά τη συντήρηση, συχνά συμβάλλοντας στην αποκατάσταση της εικονογραφίας.
Η περίπτωση του τριπτύχου είναι χαρακτηριστική. Οι τρείς μορφές αγίων που κοσμούσαν την κάτω ζώνη του κεντρικού τμήματος είχαν σημαντικά φθαρεί και σε παλαιότερη προσπάθεια ‘καλλωπισμού’ του, καλυφθεί εξολοκλήρου με καστανό χρώμα. Πολλά επίσης από τα περιγράμματα των προσώπων και ορισμένες λεπτομέρειες της σύνθεσης, όπως τα σκεύη του τραπεζιού στη σκηνή της Φιλοξενίας του Αβραάμ, είχαν τονισθεί με μαύρο.
Μετά την απομάκρυνση των επιζωγραφίσεων και παρά την αποσπασματική διατήρησή τους οι μορφές των Τριών Ιεραρχών συμπληρώνουν πλέον αρμονικά τη σύνθεση και επιτρέπουν την ορθότερη ανάγνωση του ιδιαίτερα διακοσμητικού αυτού έργου.
Infrared reflectography, one of the most important forms of non-invasive examination of paintings, is a very useful tool in the hands of conservators often revealing original paint layers that have been covered by latter interventions. The technique provides invaluable information which is exploited during conservation treatment and significantly contributes towards the restoration of the iconography.
This triptych provides a good example. The three busts, originally set in the lower tier of the central leaf, had been severely damaged and then covered with a thick layer of brown paint. Many outlines of the faces and certain details, such as the bowls and the vessels standing on the table in the scene of the Hospitality of Abraham, had also been highlighted in black at that time.
After the removal of the repaints and despite the fragmental state of the busts, the Three Hierarchs, complete the synthesis in a harmonious manner and provide a better understanding of this highly decorative work.
Κ. Μιλάνου – Χ. Βουρβοπούλου – Λ. Βρανοπούλου – Α. Καλλιγά. Τεχνολογική εξέταση κρητικών εικόνων που χρονολογούνται από τα τέλη του 14ου έως τα μέσα του 15ου αιώνα.
Στέργιος Στασινόπουλος. Εικόνα με τον άγιο Νικόλαο και σκηνές του βίου του: συντήρηση και τεχνική ανάλυση.
K. Milanou – Ch. Vourvopoulou – L. Vranopoulou – A. Kalliga. A technological examination of Cretan icons dating from the end of the 14th to the middle of the 15th century.
Stergios Stassinopoulos. An icon of St Nicholas with scenes from his life by the painter Angelos: conservation and technical analysis.
Ομιλία των: Χρύσα Βουρβοπούλου, Λένα Βρανοπούλου, Αλεξάνδρα Καλλιγά, με θέμα: Φορητές. Εικόνες κρητικής τέχνης του 15ου αιώνα, αθέατες όψεις. Καταγραφή τεχνολογικών στοιχείων με τη μέθοδο της υπέρυθρης ανακλαστογραφίας. Διεθνές Επιστημονικό Συμπόσιο, Ζωγραφική και Κοινωνία στην Κρήτη της Βενετικής Περιόδου: Οι Φορητές Εικόνες και η Μαρτυρία τους. Αθήνα 11-12 Ιανουαρίου 2017, Κεντρικό κτίριο Πανεπιστημίου Αθηνών, Αμφιθέατρο «Άλκης Αργυριάδης». Διοργάνωση Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών.
Chrysa Vourvopoulou, Lena Vranopoulou, Alexandra Kalliga. 15th Century Portable Icons of Cretan Art, Invisible Views. The Recording of Technical Data by Implementation of Infrared Reflectography. An International Symposium, Paintings and Society in Venetian Crete: Evidence from Portable Icons. Athens, 11-12 January 2017, University of Athens, Historical Central Building, “Alkis Argyriades” Amphitheatre.
Η εικόνα (αρ. ευρ. 46165) που προέρχεται από τα Επτάνησα και χρονολογείται γύρω στο 1700, είχε διαχωριστεί σε δύο μέρη με αποτέλεσμα να έχουν χαθεί σημαντικά τμήματα ζωγραφικής. Κατά τη συντήρηση στερεώθηκε η προετοιμασία, ενώθηκε ο ξύλινος φορέας, αποκαταστάθηκε η φυσική του καμπυλότητα και απομακρύνθηκε το οξειδωμένο βερνίκι, αποκαλύπτοντας την όμορφα κοσμημένη εσωτερική πλευρά του μαφορίου. Έγινε εκτεταμένη συμπλήρωση κατά μήκος της ρωγμής και αισθητική αποκατάσταση ενός τόνου.
Η εικόνα παρουσιάζεται στην έκθεση Ένας συλλέκτης στην Αθήνα του 20ου αιώνα: Η δωρεά Βαλαδώρου στο Μουσείο Μπενάκη, από 12/11/15 έως 24/01/16 στο κεντρικό κτήριο.
The icon (inv. no 46165) from the Ionian Islands, dating ca. 1700, was broken in two and had suffered severe losses of ground and paint film.
The conservation treatment included consolidation, the joining and restoration of the natural curve of the wooden panel and the removal of the old varnish coating which completely hid the beautifully ornamented inner side of the maforion. Losses along the vertical break were filled in and restored with single tone retouching.
The icon is temporarily displayed in the exhibition Collecting Art in 20th – Century Athens: The Valadoros Collection at the Benaki Museum from 12/11/15 to 24/01/16, main building.
Η συντήρηση της εικόνας της Γέννησης (Volpi) Αρ. Ευρ. 48714, Κωνσταντινουπολίτη ζωγράφου, του α’ τετάρτου του 15ου αι., από τη συλλογή Ανδρεάδη, ολοκληρώθηκε στα εργαστήρια, το 2012 με αφορμή την παρουσίασή της στην έκθεση Ουρανός και γη. Η τέχνη του Βυζαντίου από τις ελληνικές συλλογές.
Πέραν της σταθεροποίησης των χρωματικών στρωμάτων και της αφαίρεσης πολλαπλών στρωμάτων βερνικιών, που αλλοίωναν το έργο σε μεγάλο βαθμό, οι εργασίες επικεντρώθηκαν στην συστηματική μελέτη, καταγραφή και τελικώς στην αφαίρεση μέρους των πολλαπλών επεμβάσεων συμπλήρωσης που είχαν γίνει, σε διάφορες εποχές.
Η χρωματική και συνθετική αποκατάσταση της παράστασης, έγιναν με σεβασμό στην αρχική πρόθεση του ζωγράφου, με δεδομένη επίσης και την πορεία του έργου στο χρόνο. Σε εξέλιξη βρίσκεται η καταγραφή της τεχνικής και η ανάλυση των υλικών κατασκευής της εικόνας σε συνεργασία με το Διαγνωστικό Κέντρο Έργων Τέχνης του Ιδρύματος Ορμύλια.
The conservation of the Nativity (internationally known as the Volpi Nativity) Inv No. 48714, work of a Constantinopolitan artist of the first half quarter of the 15th c. from the Andreadis collection, was carried out and completed in 2012, on the occasion of its presentation in the exhibition Heaven and Earth. The art of Byzantium from Greek collections.
In addition to the extensive consolidation of paint film and the removal of successive layers of varnish coatings, which altered the painting significantly, the main bulk of work focused on the thorough study, recording and, in the end, partial removal of the successive fillings and over paintings, done during the various old conservation attempts.
Restoration was carried out primarily with respect to the artist’s intentions but also taking into account inevitable alterations and impact of time.
The recording of the technique and the analysis of the materials of the painting are still being carried out, in collaboration with the Art Diagnosis Center of the Ormylia Foundation.
Η εικόνα είναι ζωγραφισμένη με την τεχνική της αυγοτέμπερας σε ενιαίο ξύλινο φορέα και τοποθετημένη σε ξυλόγλυπτη επιχρυσωμένη κορνίζα.
Σε ότι αφορά την κατάσταση διατήρησής της, παρατηρήθηκε ενεργή δράση ξυλοφάγων εντόμων τόσο στον φορέα όσο και στο πλαίσιο. Η προετοιμασία είχε καλή συνοχή με τα χρωματικά στρώματα, όχι όμως με το φορέα. Αποκολλήσεις της προετοιμασίας και απώλειες τμημάτων καταγράφηκαν σε όλη την επιφάνεια. Τα χρωματικά στρώματα, παρότι ακολουθούσαν τη ρωγμάτωση και παραμόρφωση της προετοιμασίας, διατηρούντο σε αρκετά καλή κατάσταση. Το χρυσό βάθος ήταν μεταγενέστερο των χρωματικών στρωμάτων. Μικρά τμήματα του αρχικού χρυσώματος είχαν διατηρηθεί μόνο περιμετρικά της κεφαλής της Παναγίας. Το νέο χρύσωμα έφερε στικτό διάκοσμο δηλωτικό των φωτοστεφάνων των μορφών. Η ζωγραφική καλύπτονταν από ιδιαίτερα οξειδωμένο παχύ στρώμα βερνικιού το οποίο έχει τοποθετηθεί σε δύο φάσεις και το οποίο αλλοίωνε αισθητικά το έργο.
Η κορνίζα παρουσίαζε εκτεταμένες απώλειες προετοιμασίας και χρυσώματος. Οι ενώσεις των τεσσάρων επιμέρους τμημάτων της ήταν πολύ χαλαρές και τα καρφιά στήριξής τους, έντονα οξειδωμένα.
Κατά τις επεμβάσεις συντήρησης εφαρμόστηκε αρχικά η μέθοδος του αζώτου για την απεντόμωση των ξύλινων τμημάτων. Στη συνέχεια έγινε εμποτισμός της προετοιμασίας με ακρυλικό γαλάκτωμα κατά μήκος των ρωγμών, κάτω από τις ανασηκωμένες περιοχές καθώς και στα όρια της προετοιμασίας και επιπεδοποίηση της με τοποθέτηση μικρών βαρών. Τα δύο στρώματα οξειδωμένου βερνικιού αφαιρέθηκαν με χημικό και μηχανικό τρόπο σε στάδια. Ξύλινο τμήμα της κάτω αριστερής γωνίας που είχε αποκοπεί από τον φορέα συμπληρώθηκε με επάλληλα, ορθογωνικής διατομής ξύλα balsa. Με σκοπό η τελική επιφάνεια της συμπλήρωσης να μοιάζει με εκείνη του φορέα, η όλη κατασκευή καλύφθηκε επιφανειακά με λεπτό φύλλο balsa το οποίο χρωματίσθηκε κατάλληλα. Προκειμένου να αποκατασταθεί η ενότητα της παράστασης, συμπληρώθηκαν ορισμένα κενά της προετοιμασίας με χρήση μείγματος microballoons και ακρυλικής ρητίνης. Αισθητική αποκατάσταση πραγματοποιήθηκε με σκόνες αγιογραφίας και PVA Inpainting Medium στα συμπληρωμένα τμήματα προετοιμασίας. Τέλος τοποθετήθηκε ακρυλικό βερνίκι με ψεκασμό.
The icon is painted with the egg tempera technique on a single-ply wooden support and placed in a woodcarved, gilded frame.
Insect infestation was recorded, active on both panel and frame. Although the cohesion between the ground and the paint film was good, the same did not apply between the wooden support and the ground where detachments and loss of parts were extensive. Although cracking and deformation of the paint film followed that of the ground, in general the colour layers were well preserved. The gilded background is a latter addition and only small parts of the original gilding were recorded around the Virgin’s head. The new gilding was elaborated with punch marks indicating the halos of the figures.The icon was covered with an intensely oxidized layer of varnish which had been applied in two phases, significantly altering the painting. The frame had undergone extensive losses of ground and gilding. The frame’s joints were loose and the supporting nails intensely oxidized.
The icon and frame were disinfestated using nitrogen. The ground was consolidated with an an acrylic dispersion which was applied along cracks, edges and under lifted areas which were then weighed down.
The two layers of the oxidized varnish were removed chemically and mechanically in subsequent stages. A wooden part of the lower left corner of the support, which was detached from the main body, was filled in with superposed, rectangular pieces of balsa wood. The restored area was topped with a thin layer of stained balsa imitating the tint of the wooden support. In order to restore the unity of the painting, selected lacunae of the ground were filled in using a mixture of microballoons and acrylic resin and then restored using powdered pigments and PVA Inpainting Medium. A new acrylic resin was finally applied by spray to the whole surface.
Η έκθεση καλύπτει την πρώιμη, μέση και ύστερη περίοδο του Βυζαντίου, όπως αυτές αποτυπώνονται στον ελλαδικό χώρο, από τον 4ο έως τον 15ο αιώνα, παρουσιάζοντας ένα πλούσιο απόθεμα από σπάνιες επιγραφικές και νομισματικές μαρτυρίες, χειρόγραφους κώδικες, γλυπτά, αρχιτεκτονικά στοιχεία, μωσαϊκά δάπεδα, ψηφιδωτά, τοιχογραφίες και φορητές εικόνες, έργα μικροτεχνίας, και κεραμικής, βαρύτιμα υφάσματα και οτιδήποτε άλλο επιτρέπει στους επισκέπτες να σχηματίσουν μια πληρέστερη εικόνα για το βυζαντινό πολιτισμό.
Ομάδα συντηρητών προετοίμασε τα αντικείμενα, σύνταξε δελτία κατάστασης, συνόδευσε τα αντικείμενα και επέβλεψε τον τρόπο ανάρτησης τους.
The exhibition presents a generous source of rare epigraphic and numismatic evidence, handwritten codices, sculpture and architectural members, mosaic pavements and wall mosaics, wall-paintings and icons, ceramics and works of the minor arts, precious textiles and impressive metalwork such as silver- and copperware as well as gold jewellery. In other words anything that will enable visitors to form a fuller picture of the Byzantine civilization with relative ease.
A team of conservators prepared the loan for travelling, filed condition reports, supervised packing and travelled with the objects to Los Angeles, ensuring correct handling and installation of the artefacts in the exhibition halls.
http://www.benaki.gr/index.asp?id=20205&sid=1468&cat=0&lang=gr
Στο συνέδριο «Works of Art: Conservation Science Today» που διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και την Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία της Θεσσαλονίκης το Εργαστήριο Συντήρησης Ζωγραφικών Έργων σε συνεργασία με το ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος παρουσίασαν την εξής ομιλία:
V. Kantarelou, K. Milanou, C. Vourvopoulou, L. Vranopoulou, Combined non-destructive analysis of two icons attributed to the 15th century painter Angelos.
Στο συνέδριο της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα των αναλύσεων των υλικών και της τεχνικής κατασκευής σε πέντε έργα που φέρουν την υπογραφή του Εμμανουήλ Λαμπάρδου και ανήκουν στο Μουσείο Μπενάκη. Οι αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την παρατήρηση σε ακτινοβολίες από το υπεριώδες έως το υπέρυθρο, την ανάλυση με ηλεκτρονική μικροανάλυση (SEM-EDX) στρωματογραφικών τομών και τον εκλεκτικό χρωματισμό.
Δρανδάκη Α., Βρανοπούλου Λ., Καλλιγά Α., 2000. «Η μελέτη των εικόνων με υπογραφή του Εμμανουήλ Λαμπάρδου στο Μουσείο Μπενάκη με τη συμβολή της τεχνικής εξέτασης» στο Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, Περίοδος Δ΄ Τόμος ΚΑ΄. Αθήνα: Χ.Α.Ε. 189-220
Στο συνέδριο που οργανώθηκε από το Βρετανικό Μουσείο με θέμα τα νεκρικά προσωπεία έγινε παρουσίαση των αποτελεσμάτων των φυσικοχημικών αναλύσεων που πραγματοποιήθηκαν στα δύο νεκρικά προσωπεία που ανήκουν στη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη.
Alexopoulou A., Kalliga A., Kanakari U., Paschalis V., 1997. «Pigment analysis and documentation of two funerary portraits which belong to the collection of the Benaki Museum», in M. L. Bierbrier (ed.), Portraits and Masks, burial customs in Roman Egypt. London: British Museum Press. 88-95
Μουσείο Μπενάκη | Τμήμα Συντήρησης 
Πρέπει να έχετε συνδεθεί για να σχολιάσετε.