Τελευταίος (;) προορισμός για την ολόγλυφη, γυναικεία μορφή – άλλοτε ακρόπρωρο, σήμερα διακοσμητικό γλυπτό ιδιωτικής συλλογής – τα εργαστήρια συντήρησης του μουσείου Μπενάκη, όπου κατέπλευσε οδικώς, τον Ιανουάριο του 2015 για να λάβει εξειδικευμένη θεραπεία. Σε φυσικό σχεδόν μέγεθος, κατασκευασμένη από μονοκόμματο κορμό πεύκου, με πρόσθετα τα δύο χέρια και τα άκρα του ενδύματος που ανεμίζουν, η πλωριά, ζωγραφιστή φιγούρα ταξίδεψε για πολλές δεκαετίες, σύμβολο και καλοτυχία για το καράβι, τους ανθρώπους και τα φορτία του. Πλήθος φθορές, απώλειες, σπασίματα, φροντισμένες ή πρόχειρες επιδιορθώσεις και επάλληλα στρώματα επιζωγραφίσεων, σύγχρονα με κάθε επισκευή και βάψιμο του σκαριού, μαρτυρούν τον πολυκύμαντο βίο της και την έννοια του καραβοκύρη να την διατηρεί αξιόπλοη, όσο γίνεται άφθαρτη στο χρόνο. Μέχρι και 11 ζωγραφικά στρώματα εντοπίσθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών συντήρησής της, σε ποικιλία αποχρώσεων, ταιριαστών με το γούστο κάθε εποχής. Οι τρεις, πιο πρόσφατες από τις επεμβάσεις (γαλάζιοι, ροζ, χρυσαφί και ασημένιοι τόνοι στα ενδύματα και τα μαλλιά και οι συνδέσεις με βιομηχανικά καρφιά) θα πρέπει να χρονολογηθούν στο δεύτερο μισό του 20ου αι., ενώ είναι άγνωστο πότε ακριβώς και γιατί αποκαθηλώθηκε το «ακροστόλιον» από το σκαρί του, για να τραβηχτεί οριστικά στη στεριά. Απαιτήθηκαν περισσότερες από 1000 ώρες συντήρησης και αποκατάστασης με αξιοποίηση του συνόλου σχεδόν του εξοπλισμού του εργαστηρίου, ενώ 6 συντηρητές, πεπειραμένοι και εκπαιδευόμενοι, αφιέρωσαν τη σκέψη, τις προσπάθειες και τα δικά τους μέσα, σε μια πολύμηνη διαδικασία, αντάξια ίσως σε όγκο με την παλιά φροντίδα, πάμπολλων, άγνωστων χεριών. Αυτή τη φορά, οι εργασίες περιελάμβαναν: μελέτη της σύνθετης στρωματογραφίας σε μικροδείγματα, σταθεροποίηση του ξύλου, στερέωση της προετοιμασίας και της ζωγραφικής, μηχανική αφαίρεση επιζωγραφίσεων μέσω μικροσκοπίου σε βάθος μέχρι και 8 επάλληλων στρωμάτων, αποσύνδεση επιμέρους τμημάτων, απομάκρυνση των νεότερων καρφιών και σταθεροποίηση των σωζόμενων αρχικών, επανασύνδεση μελών και σπασμένων τμημάτων και τεκμηρίωση των διαδικασιών. Η μουσειακή αισθητική αποκατάσταση, με δεδομένες τις εκτεταμένες απώλειες ή και τον εντοπισμό σπαραγμάτων μόνο από τα αρχικά χρώματα, αποδίδει μοιραία το γλυπτό με αρκετές επιφάνειες εκτεθειμένου ξύλου, με μεγαλύτερη όμως συνέπεια ως προς τη σύλληψη του λαϊκού τεχνίτη για τη νεανική, γυναικεία μορφή, που είναι και η επικρατέστερη στα νεότερα ακρόπρωρα: ζωηροί τόνοι στη φορεσιά (πορτοκαλί, ώχρα, πράσινο, κόκκινο και σκούρο μπλε) ωχρορόδινο δέρμα, τα δυο χέρια κοσμημένα με περικάρπιο, το αριστερό κινημένο, να δείχνει την πορεία ευθεία μπροστά, όμορφο πρόσωπο, κατάμαυρα κυματιστά μαλλιά, πιασμένα με ταινία, το χρώμα των ματιών -δυστυχώς- οριστικά χαμένο. Επόμενο, σύντομο ταξίδι της, η οίκαδε επιστροφή. Καλό της κατευόδιο…
Final (?) destination for the wood carved feminine figure – once a figurehead, now a decorative statue in a private collection – the conservation laboratory of the Benaki Museum, where it arrived in need of urgent treatment, in January 2015. Almost life sized, constructed of a single pine log, with the addition of the arms and the edges of the fluttering dress, this painted figure an adornment to the keel has traveled the seas for many decades, a symbol of good fortune for the ship, the crew and its cargo. Numerous wears and fractures, tentatively or flimsily repaired and successive layers of color, contemporary to each repair and re – painting of the ship, bear proof of the figures rough life and the painstaking efforts of the ship master to keep her seaworthy and, if possible, indestructible in time. Up to eleven paint layers were detected during conservation treatment, spanning in color to fit the taste of each era. The three, most recent, interventions (scarlet, pink, gold and silver shades on the draperies and the hair as well as the strengthening of joints with industrially made nails) date from the second half of the 20th c., while it still remains unknown when and why this adornment was detached from the keel, to land permanently ashore. More than 1000 hours of treatment and restoration, exploitation of most of the laboratories equipment and the joint efforts of a team of six conservators – seniors and interns – was necessary. The procedure which took many months to complete will hopefully prove worthy to the efforts of the myriad of unknown hands that took care of Her in the past. The treatment involved: meticulous study of the stratigraphy of the paint films for which the preparation of micro samples was required, stabilization of the wood, consolidation of the ground and the paint layers, mechanical removal of up to eight subsequent layers of overpaintings, detachment of certain wood members, removal of the contemporary nails and stabilization of the old ones, re-joining of the parts and documentation of the procedure. The restoration, due to the extensive losses and the detection of only fragments of the initial colors, has lead to a sculpture with extensive areas of revealed bare wood but more consistent to the intention of the folk craftsman and his perception regarding the young female figure which is the one prevailing in figureheads of latter years: lively shades for the draperies (orange, ochre, green red and dark blue), ochre-reddish skin, the hands adorned with bracelets, the left raised to indicate the tack ahead, a pretty face, black wavy hair held back with a ribbon, the color of the eyes – unfortunately – forever lost. Her next, short trip will be the return home. Farewell…
Με αφορμή την επανέκθεση της συλλογής του Χατζηκυριάκου-Γκίκα στον ανακαινισμένο χώρο της οικίας-εργαστηρίου του καλλιτέχνη, συντηρήθηκαν όλα τα αντικείμενα της προσωπικής του συλλογής. Σημαντικό αντικείμενο της συλλογής ήταν και μία τρισδιάστατη αιγυπτιακή μάσκα (αρ. ευρ. ΠΧΓ.α_16) διαστάσεων 26,5 x 18,8 x 9 εκ. (ύψος, πλάτος, βάθος) η οποία είχε χρησιμοποιηθεί από το Χατζηκυριάκο-Γκίκα ως στοιχείο των ζωγραφικών του συνθέσεων. Επομένως η αιγυπτιακή μάσκα επιτελούσε διπλό σκοπό για τον καλλιτέχνη: ήταν διακοσμητικό αντικείμενο του εργαστηρίου του, αλλά και υλικό καλλιτεχνικής έμπνευσης. Για τις ανάγκες της συντήρησης της αιγυπτιακής μάσκας μελετήθηκε η τεχνολογία του αντικειμένου, ώστε να επιλεγεί η καταλληλότερη μέθοδος συντήρησης. Στη μελέτη των υλικών κατασκευής της μάσκας εφαρμόστηκαν, κυρίως, μη καταστρεπτικές μέθοδοι ανάλυσης και επιλεκτικά έγινε λήψη μικροδειγμάτων για την εφαρμογή καταστρεπτικών μεθόδων. Για την ταύτιση των ανόργανων χρωστικών χρησιμοποιήθηκε συνδυασμός αναλυτικών μεθόδων και επιφανειακά εφαρμόσθηκε φασματοσκοπία φθορισμού ακτίνων-Χ (XRF). Παράλληλα μελετήθηκαν εγκιβωτισμένες μικροτομές χρωματικού στρώματος σε πολωτικό μικροσκόπιο (PLM) και σε ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης (SEM) με στοιχειακή ανάλυση EDS. Η φυσική ρητίνη, που κάλυπτε τοπικά τη ζωγραφική επιφάνεια, εξετάστηκε με τη μέθοδο της φασματοσκοπίας υπερύθρου με μετασχηματισμό Fourier (FTIR). Τέλος, για την τεκμηρίωση της κατάστασης διατήρησής του, το αντικείμενο φωτογραφίστηκε στο ορατό, υπέρυθρο και υπεριώδες φάσμα. Η μελέτη της τεχνολογίας του αντικειμένου πιστοποίησε τα υλικά κατασκευής, όπως το λινό ύφασμα, την προετοιμασία με γύψο αλλά και τη χρωματική παλέτα του καλλιτέχνη με την ανίχνευση του αιγυπτιακού μπλε, της κίτρινης σανδαράχης, των οξειδίων σιδήρου και του φυσικού ασβεστίτη, στοιχεία που αποτελούν αδιαμφισβήτητα τεκμήρια της γνησιότητας του αντικειμένου. Το οξειδωμένο βερνίκι που καλύπτει τοπικά τη ζωγραφική είναι η οργανικής σύστασης ρητίνη σανδαράχη (sandarac), της οποίας όμως η αυθεντικότητα ως αρχικού υλικού δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί, καθώς η ευρεία χρήση της εκτείνεται από τους αρχαίους χρόνους μέχρι την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης των συνθετικών ρητινών. Η ανίχνευση του αρσενικού σε όλη την επιφάνεια του αντικειμένου προέρχεται από απεντομωτικό υλικό παλαιότερης γενιάς, που πιθανότατα είχε χρησιμοποιηθεί κατά το παρελθόν για τις ανάγκες προληπτικής συντήρησης. Η καλά τεκμηριωμένη τεχνολογική εξέταση της αιγυπτιακής μάσκας συνέβαλε στην κατανόηση της κατασκευής του πολυσύνθετου αντικειμένου. Υπήρξε καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή της μεθόδου συντήρησής του με κριτήρια τη διατήρηση των τεχνολογικών του στοιχείων, καθώς και την πληρέστερη ανάδειξη και σταθεροποίηση της ζωγραφικής επιφάνειας.
For the re-exhibition of Nikos Hadjikyriakos-Ghika collection in the renovated gallery, artist’s house-workshop, all artifacts and paintings of his personal collection were conserved. Among the significant objects of the collection was a three-dimensional Egyptian mask (inv. no. ΠΧΓ.α_16, h 26.5 x w 18.8 x d 9 cm). For the needs of conservation treatment and implementing the appropriate method, the technological features of the object were studied. Non-destructive analytical methods mainly applied, micro-samples were selectively taken for performing the destructive analytical methods. For the identification of inorganic pigments were used different analytical methods, such as fluorescence spectroscopy X-ray (XRF), pigments identification by polarizing microscope (PLM) and scanning electron microscopy (SEM-EDS analysis). The natural resin of the painted surface was examined by Fourier transform infrared (FTIR) spectroscopy. Finally, the photographic documentation of conservation treatment was in the visible, infrared and ultraviolet spectrum. The study of object’s technology certified elements such as linen fabric, plaster preparation and the colour palette after pigments identification. Egyptian blue, orpiment, iron oxides and natural calcite are the pigments used for the decoration of the mask and can confirm object’s authenticity. The oxidized varnish covering the painted surface was natural organic resin and its composition was identified as sandarac. The use of this resin starts from ancient times up to 1950. The detection of arsenic element across the surface of the object was specified as residue of older generation insect repellent probably used during past prevented conservation treatment. The well-documented technical study of Egyptian mask helped in the understanding of its technology which determined the conservation treatment both by preserving technological elements such as the varnish and by providing future stability for the Egyptian mask.
http://www.benaki.gr/index.asp?id=50401&lang=en&sid=877
Συντήρηση ενός ιδιαίτερα καταπονημένου σταυρού, αρ. ευρ.: 46375, συλλογή Βαλαδώρου.
Ο ξυλόγλυπτος σταυρός ο οποίος χρονολογείται στα τέλη 16ου – αρχές 17ου αιώνα μ.Χ. είχε εμφανή τα σημάδια του χρόνου. Φέρει μαργαριτάρια, ένθετες γυάλινες πέτρες και ημιπολύτιμο λίθο και χυτό αργυροεπίχρυσο πλαίσιο το οποίο μιμείται συρματερή διακόσμηση.
Σκοπός των εργασιών ήταν η διερεύνηση της κατάστασης διατήρησης και η εκτέλεση των απαραιτήτων επεμβάσεων συντήρησης για την ασφαλή έκθεσή του.
Η μεταλλική επένδυση ήταν ιδιαίτερα καταπονημένη και φθαρμένη με σκισίματα, απώλειες και σε αρκετά σημεία ήταν πρόχειρα επισκευασμένη με μαλακές κολλήσεις οι οποίες και αυτές είχαν ρηγματώσεις. Η παρέμβαση με σιδερένια επικασσιτερωμένα ελάσματα και σιδερένια καρφιά αριστερά και δεξιά από το κάτω διάχωρο, θεωρήθηκε αισθητικά και στατικά ακατάλληλη. Περαιτέρω έλεγχος αποκάλυψε το σωζόμενο δέσιμο από κάτω, και ως εκ τούτου κρίθηκε απαραίτητη η αφαίρεσή των παλαιότερων παρεμβάσεων.
Επίσης εντοπίστηκε ποικιλία επικαθίσεων όπως αιθάλης, κεριών, παλαιότερων υλικών καθαρισμού, καθώς και συσσώρευση σκόνης και ρύπων, τα οποία είχαν αντιδράσει με τα ιόντα του χαλκού σχηματίζοντας προιόντα διάβρωσης. Οπτικά ανιχνεύθηκαν οξείδια, θειούχα και ανθρακικά προϊόντα του χαλκού και του αργύρου, οξικός χαλκός και σάπωνες χαλκού με επιβλαβή δράση. Όλα τα παραπάνω απομακρύνθηκαν με μηχανικό και χημικό καθαρισμό κατά τις διαδικασίες συντήρησης.
Conservation of a badly-damaged cross, inv. no.: 46375, Valadoros Collection.
This carved wooden cross dating back to the late 16th – early 17th century A.D., bears obvious signs of wear and tear. It has a cast silver gilt – frame which imitates wire filigree decoration, holds pin-mounted pearls, set glass beads and a semi-precious stone.
The aim of this project was to investigate its condition and to carry out any treatment required for it to be safely displayed.
The metal casing was particularly damaged, worn and distorted with splits, loss of material and in a number of places had been repaired with a soft solder which had also cracked. The intervention with tin-plated iron and nails to the left and right of the lower casing was considered aesthetically and statically inappropriate.
Furthermore, a considerable amount of dust and dirt had accumulated on the surface, as well as soot and wax accretions and deposits of old cleaning materials, which had reacted with copper ions forming various corrosion products. Visual examination showed copper and silver oxides, sulphides and carbonates, copper acetates, products of copper soaps with corrosive effects. All the above were removed by mechanical and chemical cleaning, during the conservation treatment.
Η Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών ανέθεσε στο Τμήμα Συντήρησης του Μουσείου Μπενάκη την αποσυναρμολόγηση της εσωτερικής ξυλόγλυπτης επένδυσης ενός δωματίου που βρισκόταν σε χώρο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης στα πλαίσια της κτιριακής επέκτασης της. Ο ξυλόγλυπτος διάκοσμος προέρχεται από αρχοντικά και εκκλησίες της βορείου Ελλάδας. Οι εργασίες περιελάμβαναν την ακριβή φωτογραφική και σχεδιαστική αποτύπωση του χώρου, την αποσυναρμολόγηση των επιμέρους τμημάτων και την ασφαλή συσκευασία αυτών. Ο ξυλόγλυπτος διάκοσμος προβλέπεται να επανατοποθετηθεί μετά το πέρας των κτιριακών εργασιών.
The American School of Classical Studies of Athens assigned to the Conservation Department of the Benaki Museum, the dismantling of the wooden carved room panels in the Gennadius Library, on the occasion of its building expansion. The wooden carved decoration originates from mansions and churches of northern Greece. The work included precise photography and a detailed survey of the room, the dismantling of several parts and the safe packaging of its components. The wood carved facing is expected to be reassembled after all building operations are completed.
Το εργαστήριο Συντήρησης Ζωγραφικών Έργων και Ξυλογλύπτων ανέλαβε τη συντήρηση του ξυλόγλυπτου τέμπλου και του δεσποτικού θρόνου του Προφήτη Ηλία Τυρνάβου, που χρονολογούνται στον όψιμο 18ο αιώνα.
Αρχικά έγινε μελέτη όλων των κλιματολογικών παραμέτρων του ναού και της τεχνικής κατασκευής των αντικειμένων. Καταγράφηκαν οι τιμές σχετικής υγρασίας και θερμοκρασίας για μεγάλο διάστημα, ταυτοποιήθηκε το είδος του ξύλου, κατανοήθηκε ο τρόπος στήριξής του, εντοπίστηκαν τα σημεία φθορών και έγιναν οι απαραίτητες δοκιμές καθαρισμού. Με τα στοιχεία που συλλέχθηκαν αποφασίστηκε η σειρά των εργασιών και οι μέθοδοι και τα υλικά που θα χρησιμοποιούνταν. Η πρόταση συντήρησης κατατέθηκε και εγκρίθηκε από τη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων.
Το τέμπλο εμφάνιζε σημαντική φθορά από ξυλοφάγα έντομα, κυρίως στα θωράκια της βάσης, τοπικά μειωμένη μηχανική αντοχή καθώς και αρκετά σπασίματα και απώλειες του ξυλόγλυπτου διάκοσμου στο επιστύλιο. Εκτεταμένες νεότερες επεμβάσεις με ποικίλα υλικά είχαν καλύψει εξολοκλήρου το αρχικά άβαφο ανάγλυφο, με αποτέλεσμα την άμβλυνση των λεπτομερειών του και την αισθητική αλλοίωσή του. Επάλληλα στρώματα καστανού και πράσινου ελαιοχρώματος και βερνικιού σε όλη την επιφάνεια, μπρουτζίνας στην άμπελο, την επίστεψη και τις περιστέρες, καθώς και τσιμέντου στη βάση, κάλυπταν το τέμπλο, ενώ με καστανό ελαιόχρωμα είχε βαφεί το δεσποτικό.
Πριν την έναρξη των εργασιών συντήρησης, ο ναός σφραγίστηκε και πραγματοποιήθηκε απεντόμωση. Η αφαίρεση των οξειδωμένων βερνικιών, των επιζωγραφίσεων και των επικαθήσεων πραγματοποιήθηκε με χρήση χημικών και μηχανικών μέσων (νυστέρι και μικροαμμοβολή). Με την ολοκλήρωση των καθαρισμών αναδείχθηκε η αρχική μορφή του τέμπλου και του δεσποτικού θρόνου και οι διακοσμητικές τους λεπτομέρειες. Στις σαθρές περιοχές του φορέα έγινε εμποτισμός με συνθετική ρητίνη. Τα σπασμένα τμήματα στερεώθηκαν και όπου ήταν απαραίτητο συμπληρώθηκαν με νέα. Τέλος έγινε αισθητική αποκατάσταση των νέων τμημάτων ξύλου και όλες οι επιφάνειες τόσο του τέμπλου όσο και του δεσποτικού θρόνου, καλύφθηκαν με συνθετικό βερνίκι το οποίο τοποθετήθηκε με ψεκασμό.
Μουσείο Μπενάκη | Τμήμα Συντήρησης 
Πρέπει να έχετε συνδεθεί για να σχολιάσετε.