Η πτυχιούχος Skyler Jenkins, φοιτήτρια του προγράμματος UCLA/Getty Master ‘Διατήρηση Αρχαιολογικών και Εθνογραφικών Υλικών’, στο πλαίσιο της πρακτικής άσκησης του τρίτου έτους , εργάστηκε για τρεις μήνες στο εργαστήριο συντήρησης του Μουσείου Μπενάκη.
Μία από τις εργασίες που της ανατέθηκαν, ήταν ένα φωτιστικό εξωτερικού χώρου από το Μουσείο Μπενάκη – Οικία Leigh Fermor στην Καρδαμύλη. Όπως αναφέρει η Skyler στη μελέτη της «Πρόκειται για ένα από τα 7 παρόμοια φωτιστικά που κρέμονται τον κήπο του σπιτιού και ένα από τα πολλά αντικείμενα που ο Fermor αγόρασε και χρησιμοποίησε. Το αντικείμενο αυτό είναι ένα αστέρι με 12 κορυφές, κατασκευασμένο από όστρακα capiz και μέταλλο (κράμα χαλκού, κασσίτερο, σίδηρο, κράμα μολύβδου-κασσιτέρου). Η προέλευσή του δεν είναι γνωστή, αλλά μοιάζει περισσότερο με φωτιστικό parol από τις Φιλιππίνες. Τα Capiz, γνωστά και ως όστρακα για παράθυρα (windowpane oysters), κυρίως συναντώνται στην ευρύτερη περιοχή των Φιλιππίνων, έχουν βρεθεί όμως και ακόμα πιο δυτικά όπως για παράδειγμα στην Ερυθρά Θάλασσα.
Για την κατασκευή τέτοιων φωτιστικών, τα όστρακα συλλέγονται, καθαρίζονται και κόβονται σε συγκεκριμένο σχήμα και μέγεθος. Στη συνέχεια ελάσματα από κράμα χαλκού (κατά πάσα πιθανότητα ορείχαλκος) διπλώνονται κατά μήκος των ακμών του κάθε κομμένου όστρακου τυλίγοντάς το. Αφού όλα τα τμήματα συναρμολογηθούν στο επιθυμητό σχήμα όπως ενός αστεριού ή μιας σφαίρας, οι εξωτερικές άκρες των ελασμάτων συγκολλούνται μεταξύ τους στις διασταυρώσεις κατά μήκος των ραφών με μαλακή κόλληση (κράμα μολύβδου-κασσιτέρου). Η εξωτερική επιφάνεια των συγκεκριμένων ελασμάτων επικασσιτερώνεται. Μία μόνο περιοχή παραμένει ασυγκόλλητη, εκεί όπου έχει υπολογισθεί το αρθρωτό άνοιγμα για την τοποθέτηση των διαφόρων ηλεκτρικών εξαρτημάτων στο εσωτερικό του φωτιστικού. Για να λειτουργήσει η άρθρωση, έχουν προστεθεί κυλινδρικά κομμάτια από μέταλλο τα οποία διαπερνά μεταλλικός πείρος ο οποίος συνήθως είναι σιδερένιος (στη συγκεκριμένη περίπτωση έχει χαθεί).

Το γεγονός ότι το αντικείμενο ‘ζει’ στο εξωτερικό περιβάλλον όχι μόνο καθόρισε τον τρόπο συντήρησης και το σκεπτικό για την μελλοντική διατήρησή του αλλά έδωσε και σημαντικές πληροφορίες για τη ζωή του πριν φτάσει στο εργαστήριο.
Το φωτιστικό είναι ένα ευαίσθητο αντικείμενο όμως η κατάστασή του κρίνεται γενικά σταθερή. Σώζεται σχεδόν ολόκληρο -περίπου το 90%- με μία μόνο απώλεια σε μία από τις κορυφές του (αστεριού). Στο εσωτερικό του υπάρχει μεγάλη συσσώρευση χώματος, σκόνης και ιστών αράχνης και μάλιστα σε μία γωνία εντοπίζονται και υπολείμματα από φωλιά πουλιών.
Η επιφάνεια των μετάλλων εσωτερικά, παρουσιάζει προϊόντα διάβρωσης με διάφορες διαβαθμίσεις χρώματος. Αυτές σχετίζονται με τα μέταλλα κατασκευής, δηλαδή εκτεταμένες καφέ-κόκκινες οξειδώσεις/θειούχες ενώσεις, πράσινα άλατα είτε χλωρίου (τοπικά) είτε άλλης σύστασης (πιο εκτεταμένα) κράματος χαλκού και γκριζόασπρες οξειδώσεις/θειούχες ενώσεις κράματος μολύβδου-κασσίτερου για την κόλληση. Τα προϊόντα αυτά παρουσιάζουν κρυσταλλικότητα, έχουν διαφορετική υφή και έχουν προκαλέσει ανύψωση και απολέπιση. Επίσης η επιφάνεια του μετάλλου εξωτερικά είναι σταθερή παρότι δείχνει ανομοιογενής ανάλογα με το είδος και την μορφή της διάβρωσης (καφέ-κόκκινες οξειδώσεις, μαύρες θειούχες και απαλού πράσινου ίσως θεϊκές ή φωσφορικές ενώσεις κράματος χαλκού καθώς και μαύρο-σκούρο γκρι οξείδια και θειούχα του κασσιτέρου). Όσον αφορά στα όστρακα, είναι εύθραυστα και μάλιστα ορισμένα παρουσιάζουν απώλειες, ρωγμές και απολεπίσεις. Η επιφάνειά τους όμως είναι σταθερή. Επίσης παρατηρείται ένα στρώμα σκόνης ή/και αλάτων που είναι αναμενόμενο λόγω της έκθεσης του αντικειμένου σε ένα υπαίθριο περιβάλλον κοντά στη θάλασσα. Ενδεχομένως πρόκειται για τη νόσο του Byne.

Βασικός στόχος της συντήρησης του φωτιστικού ήταν να απομακρυνθούν οι ακαθαρσίες από το εσωτερικό του, να καθαριστεί η επιφάνεια των οστράκων και του μετάλλου και να σταθεροποιηθούν ή/και να αναδειχθούν αισθητικά οι κατεστραμμένες περιοχές (οστράκων-μετάλλου). Αρχικά πραγματοποιήθηκε σκούπισμα των εσωτερικών επιφανειών με ηλεκτρική σκούπα. Στη συνέχεια καθαρίστηκε η εσωτερική και εξωτερική επιφάνεια των οστράκων με μπατονέτα και απιονισμένο νερό ενώ το μέταλλο και από τις δύο πλευρές καθαρίστηκε μηχανικά με υαλόβουρτσα εμποτισμένη σε απιονισμένο νερό ώστε να μαλακώσει. Υπολείμματα στην επιφάνεια από τον καθαρισμό αυτόν απομακρύνθηκαν με μπατονέτα και αιθανόλη. Η αιθανόλη βοήθησε και στην ξήρανση της επιφάνειας. Για την στερέωση και αισθητική αποκατάσταση των οστράκων χρησιμοποιήθηκαν δύο κομμάτια από μη υφασμένο ύφασμα από ίνες γυαλιού (Neotex®) εμποτισμένα με εποξειδική ρητίνη Araldite 2020 η οποία χρωματίστηκε με χρωστικές σκόνης και ακρυλικά. Οι συμπληρώσεις των χαμένων μεταλλικών ελασμάτων έγιναν από λευκό εποξειδικό στόκο Milliput® φινιρισμένο με γυαλόχαρτο και χρωματισμένο με ακρυλικά χρώματα. Όλες οι συμπληρώσεις οστράκων-μετάλλου προσαρμόστηκαν με Paraloid™ B-48N σε ακετόνη 40%. Για την ανάρτηση και χρήση του αντικειμένου ως φωτιστικό στον κήπο, έπρεπε να προσαρμοστεί στο εσωτερικό του ένα μεταλλικό στήριγμα. Το τμήμα αυτό μορφοποιήθηκε από σύρματα ορειχάλκου και μαλακή κόλληση (καλάι) και τοποθετήθηκε με Paraloid™ B-48N σε ακετόνη 40% στο εσωτερικό, κοντά στο πρώην σπασμένο τμήμα Οι περιοχές σε επαφή με το αντικείμενο τυλίχθηκαν με μη υφασμένο ύφασμα πολυεστέρα (Holytex®) ώστε να μην ακουμπάνε απευθείας σε αυτό για να αποφευχθεί η γαλβανική διάβρωση. Ο χαμένος πείρος αποκαταστάθηκε με ορειχάλκινο σύρμα το οποίο επικαλύφτηκε προληπτικά με Incralac® σε τολουόλιο 18% για προστασία.

Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) ανέλαβε εξ’ολοκλήρου τη συντήρηση και επισκευή της Οικίας Leigh Fermor, και την προετοιμασία της για να λειτουργήσει ως χώρος φιλοξενίας σημαντικών προσωπικοτήτων, των γραμμάτων και των τεχνών και ως κέντρο εκπαιδευτικού χαρακτήρα με τη συνεργασία εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Skyler Jenkins, a graduate student from the UCLA/Getty Master’s program in Conservation of Arhaeological and Ethnographic Materials spent three months at the Benaki Museum conservation labs as part of her third year internship. One of her assigned treatments was on an outdoor lamp from the Benaki Museum – Leigh Fermor House in Kardamyli.
As Skyler mentions in her study «This was one of the objects around the house that Fermor purchased and used. There are actually 7 lamps scattered around the property. This lamp is a 12-pointed star, made from capiz shells, copper alloy, most likely lead and tin, and iron. Its provenance is not well known but it most heavily resembles a Filipino parol lamp.
Capiz shells, known also as windowpane oysters, grow heavily around the Philippines but can also be found as far west as the Red Sea. For manufacturing and construction of lamps like these, the shells are collected and cleaned. Following a pattern, they are cut to shape. Strips of copper alloy are folded lengthwise and around each edge of the cut shell. Once assembled into a shape (such as a star or a globe), the outside edges of the strips are soldered together at the intersections along the seams most likely with a soft solder (lead-tin alloy). The exterior of the lamp is tinplated. One of the points of the star has added cylindrical pieces to create a hinged opening with a probable iron pin (is now lost) for access to the electric components.
Because this object lives outside, this guided the treatment decisions and ideas about long-term maintenance and also gave information about its life before arriving to the lab. As for condition, the object’s structure is stable but fragile and approximately 90% whole. There is a large loss of half of one of the points. The metal came exhibits corrosion indicative of the different types of metal used i.e. extensive brown-red oxidationssulfur compounds, green salts of either chlorine (locally) or of other consistency (more extensive) related to the copper alloy and gray oxidations/sulfur compounds related to the lead-tin solder. The corrosion is crystalline, with different textures, creating lifting and flaking with various striations of color. In addition, the surface of the metal is stable but uneven relating to the different corrosion products present (brown-red oxidations, black sulphides and pale green perhaps sulphate or phosphate compounds of the copper alloy as well as black-dark gray tin oxides and sulphides). The shell elements are fragile with a few panels exhibiting losses, cracking, and flaking. The surfaces of the shell panels are stable. There is a layer of dust and/or salts present from being in an outdoor environment near the sea, possibly Byne’s disease. The interior exhibits a large accumulation of dirt, dust, and spiderwebs with a concentration of dirt and/or remnants of a birds nest in one corner.
The goals of the treatment were to clean the buildup of dirt and debris and stabilize and aesthetically integrate the broken areas. Treatment began with a vacuuming of the interior to remove the excess debris. Wet cleaning of the interior and exterior of the shell was carried out with cotton swabs and deionized water. Mechanical cleaning of the exterior and the accessible interior of the metal came was carried out with a glass bristle brush soften with deionized water while a cotton swab and ethanol passed over each cleaned surface to remove excess debris and dry the surface.
For stabilization and aesthetic reintegration, shell panel replacements consist of two pieces of nonwoven fiberglass tissue (Neotex®) painted with Araldite® 2020 epoxy resin toned with powder pigments and acrylic paint. Metal replacements were made from white superfine Milliput® carveable epoxy putty, they were shaped with sandpaper and toned with acrylic paints. Both shell and metal replacements were attached with 40% Paraloid™ B-48N in acetone.
In order to have hang and display this as a lamp, an internal piece was constructed. It consists of shaped and soldered brass wire. A nonwoven polyester fabric (Holytex®) was wrapped around the areas which directly touched the object (avoiding galvanic corrosion). The piece was attached inside to the metal came, near the broken tip, with 40% Paraloid™ B-48N in acetone. A replacement pin was created from brass wire and coated with 18% Incralac® in toluene to prevent corrosion.

The Stavros Niarchos Foundation (SNF) fully covered the cost of the repair works and the restoration of the Patrick and Joan Leigh Fermor House as well as the cost of the necessary equipment, so that it can operate as a centre for hospitalities of notable figures from the intellectual and artistic worlds as well as a center for educational activities in collaboration with Institutions in Greece and abroad.